การประเมินประสิทธิภาพการใช้แสงสว่างในหอศิลป์ : กรณีศึกษาพิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัย

Abstract

ศึกษาการออกแบบแสงสว่างในหอศิลป์เพื่อประเมินประสิทธิภาพของแสงสว่างในเชิงปริมาณและคุณภาพ โดยศึกษาปัจจัยสำคัญที่ส่งผลกระทบต่างๆ อันเป็นอันตรายต่อชิ้นงาน ซึ่งประกอบด้วยประเภทของแสงที่นำมาใช้ในการจัดแสดง (Mode of lighting) การประสานแสงสว่างกับสถาปัตยกรรม (Architectural integration) การให้แสงสว่างในหอศิลป์ (Gallery lighting) การใช้พลังงานของแหล่งกำเนิดแสง (Lighting power density) และความร้อน (Heat) เป็นต้น อีกทั้งอ้างอิงกับมาตรฐานและข้อกำหนดในการออกแบบระบบแสงสว่างจากหน่วยงานนานาชาติที่เป็นที่ยอมรับในระดับสากล ได้แก่ Illuminating Engineering Society of North America (IESNA) และ Chartered Institution of Building Services Engineers (CIBSE) โดยการจำลองสถานการณ์ของแสงสว่างในหอศิลป์ด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์ DIALux4.8 เพื่อประเมินประสิทธิภาพของแสงสว่างตามแบบที่ผู้ออกแบบแสงสว่างกำหนด การประเมินประสิทธิภาพของแสงสว่างในการศึกษาวิจัยนี้ มุ่งเน้นปัจจัยที่สำคัญในการส่องสว่างซึ่งประกอบด้วย ปริมาณค่าความส่องสว่าง (Illuminance) ที่เหมาะสมตามประเภทวัสดุชิ้นงานที่แสงสว่างส่งผลกระทบสูง ปานกลาง และต่ำ คือ 50 lux, 200 lux และไม่ระบุค่า ตามลำดับ ปริมาณค่าความส่องสว่างสะสมที่ชิ้นงาน (Accumulated illuminance level) คือ 50,000-150,000 lux-hr/year, 480,000-600,000 l lux-hr/year และไม่ระบุค่า ตามลำดับ ค่าความเปรียบต่างระหว่างชิ้นงานและพื้นภาพ (Contrast) ที่ทำให้มองเห็นความต่างระหว่างชิ้นงานและพื้นภาพอย่างน้อย 2 : 1 ค่าสัมประสิทธิ์การสะท้อนแสงของพื้นผิววัสดุ (Reflectance) ที่ทำให้ห้องค่อนข้างสว่าง มีอัตราส่วนระหว่างฝ้าเพดาน : ผนัง : พื้น คือ 0.7 : 0.5 : 0.3 ความเหมาะสมสำหรับการให้แสงสว่างทั่วไป (Ambient lighting) แสงเงา (Shade and shadow) ชนิดชิ้นงานจัดแสดง (Type of object) กำลังไฟฟ้าเพื่อการส่องสว่าง (Lighting power density) ที่กำหนดตาม พ.ร.บ. อนุรักษ์พลังงานปี 2535 สำหรับอาคารชุมนุมคน คือ 18 watt/sq.m. รวมถึงมาตรฐานและข้อกำหนดของ ASHRAE ที่กำหนดสำหรับการจัดแสดง คือ 11 watt/sq.m. และความปลอดภัย (Safety) พิพิธภัณฑ์ศิลปะไทยร่วมสมัยที่เป็นอาคารกรณีศึกษานั้น มีศักยภาพเป็นหอศิลป์ชั้นนำที่มีรูปแบบการจัดแสดง และแนวความคิดในการจัดแสดงเฉพาะที่มีความหลากหลายและน่าสนใจ การศึกษาห้องจัดแสดงจำนวน 4 ห้อง ได้แก่ โถงประติมากรรม อ.ศิลป์ พีระศรี ห้องจัดเเสดงชั้น 3 ห้องเเสดงงานภาพเขียนชิ้นเด่นของ อ.ถวัลย์ ดัชนี และห้องวิคตอเรียน ซึ่งห้องจัดแสดงทั้งหมดมีรายละเอียดการให้แสงสว่าง องค์ประกอบทางสถาปัตยกรรม และชิ้นงานจัดแสดงที่แตกต่างกัน จากการจำลองสถานการณ์ของแสงสว่างในหอศิลป์ด้วยโปรแกรมคอมพิวเตอร์ DIALux4.8 นั้น ทำให้ทราบค่าปัจจัยสำคัญต่างๆ ที่กล่าวในข้างต้น ซึ่งพบลักษณะแสงสว่างภายใน และพบข้อบกพร่องด้านแสงสว่างในห้องจัดแสดงทั้ง 4 ห้อง จึงได้เสนอแนวทางเลือกในการปรับปรุงข้อบกพร่องในส่วนต่างๆ เช่น การปรับหรี่แสงของหลอดไฟตามความเหมาะสมกับการจัดแสดง การเพิ่มประสิทธิภาพของวัสดุช่องแสงด้วยการติดฟิล์มกรองแสง และการปรับปรุงช่องแสงให้แสงธรรมชาติเข้ามาในลักษณะแสงสะท้อน ในลักษณะที่เหมาะสม เป็นต้น ซึ่งทำให้ปริมาณค่าความส่องสว่าง ปริมาณค่าความส่องสว่างสะสมที่ชิ้นงาน ค่าความเปรียบต่างระหว่างชิ้นงานและพื้นภาพ ค่าสัมประสิทธิ์การสะท้อนแสงของพื้นผิววัสดุ ความเหมาะสมสำหรับการให้แสงสว่างทั่วไป แสงเงาและกำลังไฟฟ้าเพื่อการส่องสว่างมีค่าเหมาะสมตามที่เกณฑ์กำหนดดังที่กล่าวในข้างต้น อีกทั้งจำลองแนวทางในการปรับปรุงข้อบกพร่องเปรียบเทียบกับ แบบติดตั้งเปรียบเทียบประสิทธิภาพการส่องสว่างที่เพิ่มขึ้นด้วย