การศึกษาบริบทบ่งบอกชื่อเฉพาะในภาษาไทยตามแนวภาษาศาสตร์คอมพิวเตอร์

Abstract

งานวิจัยนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาบริบทที่สามารถเป็นบริบทบ่งบอกการปรากฏของชื่อเฉพาะภาษาไทยสำหรับนำไปใช้ในการพัฒนางานด้านภาษาศาสตร์คอมพิวเตอร์ โดยศึกษาจากคลังข้อมูลภาษาที่มีการกำกับชื่อเฉพาะ ผู้วิจัยได้ทำการจัดสร้างคลังข้อมูลภาษาขึ้น โดยรวบรวมข้อความภาษาไทยจากหนังสือพิมพ์กรุงเทพธุรกิจและนิตยสารสกุลไทยแล้วทำการกำกับชื่อเฉพาะและบริบทบ่งบอกตามแนวทางการกำกับชื่อเฉพาะของ TEI ผลการศึกษาชื่อเฉพาะทั้งหมด 2,547 ชื่อ พบว่าชื่อเฉพาะที่ปรากฏบริบทบ่งบอกคิดเป็น 63% ชื่อเฉพาะที่ไม่ปรากฏบริบทบ่งบอกคิดเป็น 37% บริบทที่สามารถบ่งบอกชื่อเฉพาะภาษาไทยได้แก่ (1) คำที่ปรากฏติดกับชื่อเฉพาะหรือคำบ่งบอก (2) การเว้นวรรค และ (3) ตัวบ่งบอกระดับปริจเฉท คำบ่งบอกและการเว้นวรรคเป็นตัวบ่งบอกที่ปรากฏกับชื่อเฉพาะโดยส่วนใหญ่ คำบ่งบอกมักจะปรากฏติดอยู่หน้าชื่อเฉพาะ ในการศึกษานี้พบคำบ่งบอก 161 คำซึ่งสามารถจำแนกเป็นกลุ่มตามอรรถลักษณ์ร่วมในกลุ่มนั้นได้ทั้งสิ้น 19 กลุ่ม คำบ่งบอกยังสามารถบ่งชี้ประเภทของชื่อเฉพาะโดยชื่อเฉพาะประเภทหนึ่งจะปรากฏร่วมกับคำบ่งบอกกลุ่มเฉพาะกลุ่มหนึ่ง ประเภทของชื่อเฉพาะที่พบในการศึกษานี้มี 6 ประเภท ได้แก่ ชื่อคน ชื่อองค์กร ชื่อสถานที่ ชื่อกลุ่มคนร่วมเชื้อสาย ชื่อกฎหมาย และชื่ออื่นๆ นอกจากนี้ยังพบว่าคำบ่งบอกมีขีดความสามารถในการบ่งบอกชื่อเฉพาะแตกต่างกันแม้ว่าจะเป็นคำบ่งบอกในกลุ่มเดียวกัน ส่วนการเว้นวรรคปรากฏในตำแหน่งส่วนหน้าหรือส่วนหลังของชื่อเฉพาะและเป็นบริบทบ่งบอกที่มีความสัมพันธ์กับคำบ่งบอก การวิจัยพบว่าชื่อเฉพาะจำนวน 71% มีการเว้นวรรคร่วมด้วย และ 80% ของชื่อเฉพาะที่มีคำบ่งบอกจะมีการเว้นวรรคด้วย หากพิจารณาการเว้นวรรคร่วมกับคำบ่งบอกจะทำให้คำบ่งบอกมีขีดความสามารถในการบ่งบอกชื่อเฉพาะสูงขึ้น และตัวบ่งบอกระดับปริจเฉท แม้จะพบเป็นจำนวนน้อยแต่มีรูปแบบที่ชัดเจน สามารถบ่งบอกการปรากฏชื่อเฉพาะที่ไม่ปรากฏคำบ่งบอกได้ โดยส่วนใหญ่พบว่าเป็นลักษณะอ้างตามชื่อที่ปรากฏก่อน ในกรณีชื่อเฉพาะ 931 ชื่อที่ไม่ปรากฏบริบทบ่งบอกพบว่า เป็นชื่อเฉพาะที่มีโครงสร้างของรูปภาษาในลักษณะทับศัพท์ภาษาต่างประเทศ หรือเป็นชื่อเฉพาะที่ผู้ใช้ภาษามีภูมิความรู้ร่วมกัน จึงเอื้อต่อการนำชื่อเฉพาะนั้นไปใช้โดยไม่ต้องมีตัวบ่งบอกในการระบุว่ารูปภาษานั้นเป็นชื่อเฉพาะ ในการศึกษาครั้งนี้ยังพบว่า นอกจากชื่อเฉพาะจะปรากฏเป็นหน่วยชื่อเฉพาะที่มีคุณสมบัติเฉพาะประจำรูปแล้ว ยังสามารถปรากฏเป็นส่วนประกอบหนึ่งของรูปภาษาอื่นที่ไม่ใช่ชื่อเฉพาะอีกด้วย