การอนุรักษ์และพัฒนาภูมิทัศน์โบราณสถานเวียงลอ จังหวัดพะเยา

Abstract

โบราณสถานเวียงลอเป็นแหล่งโบราณคดีแห่งใหม่ในจังหวัดพะเยา มีเนื้อที่ประมาณ 300 ไร่ มีแม่น้ำอิงไหลผ่านกลางเมือง ในสมัยล้านนา (พุทธศตวรรษที่ 20-23) เวียงลอมีความสำคัญในการเป็นเส้นทางคมนาคมติดต่อระหว่างระหว่างเมืองต่างๆ แต่ในปัจจุบันเวียงลอได้กลายเป็นเมืองร้าง มีเพียงซากโบราณสถาน และแนวคูน้ำ-คันดินปรากฏให้เห็นอยู่ท่ามกลางนาข้าว พื้นที่รกร้าง และชุมชน จะเห็นได้ว่าเวียงลอนั้นมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ และเสี่ยงต่อการถูกคุกคาม จึงจำเป็นต้องมีการจัดการพื้นที่ในด้านกายภาพ จากการศึกษารวมรวมข้อมูลด้วยวิธีการต่างๆ เช่น การวิเคราะห์เปรียบเทียบจากภาพถ่ายทางอากาศตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน, การสำรวจพื้นที่, การสัมภาษณ์คนท้องถิ่น และศึกษาจากเอกสารประวัติศาสตร์ พบว่าเวียงลอนั้นได้เกิดการเปลี่ยนแปลงสภาพแวดล้อมทางกายภาพต่อเนื่องมาตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ได้แก่ การที่แม่น้ำอิงเปลี่ยนเส้นทางมาไหลผ่านกลางเวียง ส่งผลให้โบราณสถานหลายแห่งในเวียงลอเสี่ยงต่อการถูกน้ำท่วม, การกัดเซาะพังทลายของตลิ่งที่ส่งผลให้แนวคูน้ำ-คันดินบางส่วนหายไป, การเปลี่ยนแปลงการใช้ที่ดินที่มีการขยายตัวของชุมชนและการรุกล้ำของพื้นที่นาข้าว ส่งผลให้ซากโบราณสถานและพื้นที่ธรรมชาติริมน้ำถูกทำลาย แนวคูน้ำ–คันดิน ถูกรุกล้ำเป็นที่อยู่อาศัยและนาข้าว คูน้ำมีสภาพตื้นเขินจากการทับถมของตะกอน หากปล่อยให้มีการเปลี่ยนแปลงเช่นนี้ต่อไป อาจทำให้โบราณสถานเสื่อมสภาพหรือถูกทำลายลงได้ เนื่องจากเวียงลอนั้นมีคุณค่าจากโบราณสถานและแหล่งที่ตั้ง ดังนั้นจึงต้องทำการศึกษาในระดับภาพรวมของพื้นที่ รวมทั้งเสนอแนวทางการอนุรักษ์และพัฒนาภูมิทัศน์ เช่น การอนุรักษ์ฟื้นฟูแนวคูน้ำ-คันดินเพื่อป้องกันและแก้ไขปัญหาน้ำท่วม, การวางแผนการใช้ประโยชน์ที่ดิน ซึ่งในอนาคตหากการขุดค้นโบราณสถานเสร็จสิ้น วิทยานิพนธ์นี้จะเป็นข้อมูลพื้นฐานในการวิจัยในรายละเอียดต่อไป