เทคโนโลยีเป็นกลางหรือไม่?

Abstract

การพัฒนาความก้าวหน้าทางเทคโนโลยีได้ก่อให้เกิดปัญหามากมาย เช่น มลภาวะ การทำลายสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ การว่างงาน ฯลฯ ในการแก้ปัญหาดังกล่าวได้มีทัศนะที่ต่างกัน 2 ฝ่าย คือ ฝ่ายหนึ่งเห็นว่า เทคโนโลยีเป็นกลางอันหมายถึง เทคโนโลยีเป็นเพียงเครื่องมืออย่างหนึ่งขึ้นอยู่ที่มนุษย์จะเลือกใช้ไปในทางที่ให้คุณหรือโทษ โดยนัยนี้ปัญหาของเทคโนโลยีจึงเป็นปัญหาของมนุษย์ และการแก้ปัญหาก็ต้องแก้ที่ตัวมนุษย์ ในขณะที่อีกฝ่ายหนึ่งเห็นว่า เทคโนโลยีไม่เป็นกลางอันมีความหมายว่าเทคโนโลยีเป็นระบบที่มีเป้าหมายในตัวเองและมีแบบแผนวิธีการใช้อันตายตัว การเลือกใช้เทคโนโลยีในทางที่เป็นคุณหลีกเลี่ยงโทษที่จะได้รับจึงเป็นไปไม่ได้ เนื่องจากคุณและโทษเป็นสิ่งที่ฝังมากับเทคโนโลยีในทัศนะของฝ่ายนั้น ปัญหาทั้งหมดเกิดจากเทคโนโลยี การแก้ปัญหาจึงต้องแก้ที่ระบบเทคโนโลยี ไม่ใช่ที่มนุษย์ ด้วยเหตุนี้ การแก้ปัญหาของเทคโนโลยีจะเป็นอย่างไร จึงอยู่ที่การมีทัศนะอย่างใดอย่างหนึ่งดังกล่าว ในการวิจัยนี้ เป็นการเสนอข้อโต้แย้งเพื่อหักล้างความเชื่อที่มีต่อความเป็นกลางของเทคโนโลยี นอกจากนี้ ยังมีการวิเคราะห์ถึงโครงสร้างของระบบเทคโนโลยีทั้งหมด เริ่มตั้งแต่กระบวนการ ความแตกต่างของเทคโนโลยีแต่ละประเภทในแต่ละยุค ลักษณะของเครื่องจักรอัตโนมัติ เป้าหมายในตัวเองและผลกระทบทางสังคมที่เกิดจากใช้เทคโนโลยี โดยมีการพิจารณาถึงผลกระทบที่เกิดขึ้นในสังคมไทยด้วย ทั้งนี้ เพื่อแสดงให้เห็นว่าเทคโนโลยีไม่เป็นกลางอย่างไร ผลการวิจัยสรุปได้ว่า มีเทคโนโลยีบางประเภทเป็นกลาง คือ เทคโนโลยีประเภทเครื่องมือมีบางประเภทที่คาบเกี่ยวระหว่างความเป็นกลางกับไม่เป็นกลาง คือ เทคโนโลยีประเภทเครื่องจักร และมีบางประเภทที่ไม่เป็นกลาง เทคโนโลยีประเภทเครื่องจักรอัตโนมัติ นอกจากนี้ การวิจัยยังพบว่าพัฒนาการทางเทคโนโลยีในสมัยปัจจุบันมีแนวโน้มไปสู่ความไม่เป็นกลาง และมี “ประสิทธิภาพ” เป็นเป้าหมายในตัวเอง