แนวทางการสืบสานคุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย

Abstract

การวิจัยครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ 1) เพื่อวิเคราะห์อัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย 2) เพื่อวิเคราะห์คุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย 3) เพื่อนำเสนอแนวทางการสืบสานคุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย วิธีการดำเนินการวิจัยมี 4 ขั้นตอน ประกอบด้วย 1) การวิจัยเอกสาร และการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth interview) จากผู้เชี่ยวชาญในสาขาสถาปัตยกรรม เพื่อวิเคราะห์อัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย 2) การวิจัยเอกสาร และจากการสัมภาษณ์เชิงลึก (In-depth interview) โดยผู้ให้ข้อมูลจากหลากหลายสาขา เพื่อวิเคราะห์คุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย 3) การวิจัยเอกสาร การศึกษาภาคสนาม และจัดการสนทนากลุ่ม (Focus group discussion) เพื่อนำเสนอแนวทางการสืบสานคุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทยและผ่านการตรวจสอบจากผู้เชี่ยวชาญ และ 4) สรุปและประมวลผลการวิจัย ผลการวิจัยพบว่าอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย: เรือนไทย ปรากฏเป็น 2 ลักษณะด้วยกันคืออัตลักษณ์เรือนไทยที่เป็นรูปธรรม และอัตลักษณ์เรือนไทยที่เป็นนามธรรม อัตลักษณ์เรือนไทยที่เป็นรูปธรรมมีความสอดคล้องกับสภาพที่ตั้ง สภาพภูมิอากาศ ทรัพยากรธรรมชาติที่หาได้ในท้องถิ่น เป็นอัตลักษณ์ที่สรรสร้างมาจากภูมิปัญญาของบรรพบุรุษ ตลอดจนสอดคล้องกับสภาพสังคมและวัฒนธรรม ปรากฏให้เห็นเป็นรูปธรรม อันได้แก่ เรือนไทยยกใต้ถุน มีหลังคาทรงจั่วมีปั้นลม(ป้านลม) โค้งอ่อนช้อย ประกอบสร้างขึ้นด้วยไม้เป็นวัสดุหลัก มีเสาสอบเข้าหาเรือน ตัวเรือนสามารถถอดประกอบได้ และมีชานเรือนเชื่อมต่อกัน ส่วนอัตลักษณ์เรือนไทยที่เป็นนามธรรมได้แฝงอยู่ภายใต้งานสถาปัตยกรรมที่ไม่อาจจับต้องได้แต่เกิดขึ้นอันเนื่องมาจากความรู้สึกรับรู้ได้จากการเข้าอยู่ ใช้สอย และงานการสัมผัสเรือนไทย ทั้งนี้การปลูกเรือนไทยมีความสัมพันธ์กับสิ่งที่เหนือธรรมชาติ อันได้แก่สิ่งศักดิ์สิทธิ์ ศาสนา และความเชื่อปรากฏให้เห็นผ่านเรื่องฤกษ์ยาม การตั้งชื่อ การคำนวณสัดส่วนของตัวเรือนที่กลายมาเป็นขนาดของเรือน ในคติความเชื่อต่างๆ ในการปลูกเรือนจึงได้สะท้อนให้เห็นทั้งส่วนที่เป็นพิธีกรรม ความเชื่อถือด้านโชคลางและฤกษ์ยาม คุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรม: เรือนไทย สามารถแยกได้เป็น 3 ประเด็นหลัก ประเด็นแรกคุณค่าของอัตลักษณ์เรือนไทยต่อตน จะประกอบด้วยคุณค่าด้านประโยชน์ใช้สอยผ่านอัตลักษณ์ที่เป็นรูปธรรมของตัวเรือน คุณค่าด้านสุนทรียศาสตร์ต่อผู้พบเห็น คุณค่าด้านสิ่งยึดเหนี่ยวจิตใจของผู้อยู่อาศัย คุณค่าส่งเสริมความดีงามแก่ผู้ใช้สอยภายในครอบครัว และคุณค่าด้านความตระหนักรู้และสำนึกรักแผ่นดิน ประเด็นที่สองคุณค่าของอัตลักษณ์เรือนไทยต่อสังคม ประกอบด้วย คุณค่าแฝงหลักธรรมพุทธศาสนา คุณค่าส่งเสริมความผูกผันของคนในครอบครัว คุณค่าก่อเกิดความสามัคคี ความเกื้อกูลและสร้างความเข้าใจอันดีในชุมชนและคุณค่าในการแสดงออกซึ่งสถานะทางสังคม และประเด็นสุดท้ายคือคุณค่าของอัตลักษณ์เรือนไทยต่อประเทศชาติ ด้วยเรือนไทยคือมรดกทางภูมิปัญญาของชาติไทย และนำชาติสู่การพัฒนาอย่างยั่งยืน แนวทางการสืบสานคุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทย ที่ผู้วิจัยเสนอนี้สามารถนำไปปรับใช้ได้กับทุกกลุ่มคน เพื่อจะได้เป็นการเผยแพร่ภูมิปัญญาที่สำคัญของชาติและสืบสานคุณค่าให้อยู่คู่กับสังคมไทยสืบไป โดยมีแนวทางการสืบสานดังนี้ 1) การเน้นย้ำให้เห็นความสำคัญและคุณค่าของอัตลักษณ์เรือนไทย 2) การปลูกจิตสำนึกในการอนุรักษ์ถึงภูมิปัญญา 3) การปรับประยุกต์ภูมิปัญญาที่มีอยู่เดิมให้เข้ากับสมัยปัจจุบัน 4) การปลูกฝังให้เกิดอุปนิสัยแห่งความเพียรพยายาม 5) การถ่ายทอดองค์ความรู้ทั้งรูปแบบและจิตวิญญาณของความเป็นเรือนไทยและคนไทยผ่านสถาบันครอบครัว สถาบันการศึกษา ตลอดจนภาครัฐที่เกี่ยวข้อง 6) การส่งเสริมกิจกรรมต่างๆ ที่เกี่ยวข้องเพื่อเป็นการสร้างเครือข่ายและกระจายองค์ความรู้สู่ชุมชน 7) การบูรณาการเข้าสู่การเรียนรู้ในลักษณะของการเรียนรู้โดยใช้ชุมชนเป็นฐาน (Community Based Learning) 8) การต่อยอดเพื่อเข้าสู่เศรษฐกิจสร้างสรรค์ และ 9) การเผยแพร่คุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทยผ่านสื่อในรูปแบบต่างๆ ซึ่งแนวทางดังกล่าวนี้คือรากฐานของการพัฒนาคนผ่านฐานวัฒนธรรมของไทยในการพัฒนาจิตใจและจิตสำนึกให้ตระหนักในคุณค่าของอัตลักษณ์สถาปัตยกรรมไทยตามวิถีไทยเพื่อให้เกิดการพัฒนาอย่างยั่งยืนในสังคมไทยต่อไป