การติดตามการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ป่าชายหาดในจังหวัดพังงาระหว่าง ปี พ.ศ. 2546 ถึง พ.ศ. 2556

Abstract

ป่าชายหาดคือสังคมพืชทนแล้งและทนเค็มที่พบบริเวณชายฝั่ง ซึ่งน้ำทะเลท่วมไม่ถึงแต่ได้รับอิทธิพลจากละอองน้ำเค็มของทะเล ป่าชายหาดในประเทศไทยพบกระจายอยู่ทั้งชายฝั่งอ่าวไทยและชายฝั่งทะเลอันดามัน อย่างไรก็ตามป่าชายหาดมีพื้นที่ลดลงและถูกแปรเปลี่ยนสภาพธรรมชาติไปมากเนื่องจากการพัฒนาชายฝั่งประเภทต่างๆ วัตถุประสงค์ของการวิจัยนี้จึงเพื่อศึกษาการกระจายตัวของป่าชายหาด รวมทั้งปัจจัยที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของพื้นที่ป่าชายหาด ใน 3 พื้นที่ศึกษา คือ บ้านน้ำเค็ม เขาหลัก และท้ายเหมือง จังหวัดพังงา ระหว่างปี พ.ศ. 2546 – 2556 โดยใช้ข้อมูลภาพถ่ายดาวเทียม IKONOS และTHEOS และระบบสารสนเทศภูมิศาสตร์ ประกอบกับการสำรวจสังคมพืชและสภาพแวดล้อมป่าชายหาด และนำเสนอรูปแบบการจัดการพื้นที่ป่าชายหาดที่เหมาะสมกับพื้นที่ ผลการศึกษาพบลักษณะการกระจายตัวของพื้นที่ป่าชายหาดอยู่บริเวณชายฝั่งที่แตกต่างกันคือ บ้านน้ำเค็มมีขนาดพื้นที่ป่าชายหาดกว้างอยู่ที่ระยะทาง 50-250 เมตร เขาหลัก 60-200 เมตร และท้ายเหมือง 100-600 เมตร และเมื่อเปรียบเทียบพื้นที่ป่าชายหาดระหว่างปี พ.ศ. 2546 และ พ.ศ. 2556 พบว่า บริเวณท้ายเหมืองมีเนื้อที่ป่าชายหาดเพิ่มมากขึ้นจาก 3.16 ตารางกิโลเมตร เป็น 5.02 ตารางกิโลเมตร รองลงมาบ้านน้ำเค็มมีเนื้อที่ลดลงจาก 0.49 ตารางกิโลเมตร เหลือ 0.45 ตารางกิโลเมตร และเขาหลักลดลงเหลือเนื้อที่น้อยที่สุดคือจาก 0.41 ตารางกิโลเมตรเหลือ 0.27 ตารางกิโลเมตร นอกจากนี้ยังพบว่าพื้นที่ป่าชายหาดมีการเปลี่ยนแปลงอย่างมากหลังเหตุการณ์สึนามิในปี พ.ศ. 2547 โดยบริเวณบ้านน้ำเค็มและเขาหลักได้รับความเสียหายถึง 45 % และ 40% ตามลำดับ ส่วนบริเวณท้ายเหมืองพบความเสียหายของพื้นที่ป่าชายหาดเพียง 15 % อย่างไรก็ตามจากการศึกษาสาเหตุและอัตราการเปลี่ยนแปลงการพื้นที่ป่าชายหาดระหว่างปี พ.ศ. 2546 ถึง พ.ศ. 2556 พบว่า พื้นที่ป่าชายหาดบริเวณบ้านน้ำเค็มเปลี่ยนแปลงไปเป็นพื้นที่อื่นๆ ถึง 70% อาทิ พื้นที่เปิดโล่ง 27 % สิ่งปลูกสร้าง 7% และพื้นที่เกษตรกรรม 6% เป็นต้น เขาหลัก พบการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ป่าชายหาดเป็นพื้นที่อื่นๆ 64 % อาทิ พื้นที่เปิดโล่ง 29 % สิ่งปลูกสร้าง 24 % และพื้นที่เกษตรกรรม 3% เป็นต้น ส่วนท้ายเหมือง พบการเปลี่ยนแปลงเป็นพื้นที่เปิดโล่งและพืชอื่นๆ ปกคลุมเพียง 13% ผลการศึกษาสังคมพืชป่าชายหาดพบพันธุ์ไม้ป่าชายหาดชนิดหลัก เพียง 6 ชนิด ในบริเวณบ้านน้ำเค็มและเขาหลัก และพันธุ์ไม้เด่น คือ สนทะเล (Casuarina equisetifolia J.R. & G. Forst.) ในขณะที่ท้ายเหมืองพบพันธุ์ไม้ทั้งหมด 24 ชนิด และพันธุ์ไม้เด่นร่วม คือ หว้าหิน (Syzygium grande (Wight) Walp.) กำชำ (Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh.) และสนทะเล ในบริเวณท้ายเมืองพบว่าค่าความหลากหลายของชนิดพันธุ์พืช มีค่าสูงสุดเท่ากับ 1.09 รองลงมา ได้แก่ เขาหลัก (0.36) และบ้านน้ำเค็ม (0.15) นอกจากนี้ตำแหน่งที่พบสังคมพืชป่าชายหาดนั้นปรากฏอยู่บริเวณหลังแนวสันทราย คุณสมบัติดินที่พบมีลักษณะเนื้อดินเป็นดินทราย และมีปริมาณธาตุอาหารต่ำ อย่างไรก็ตามพบว่าเมื่อเปรียบเทียบคุณสมบัติทางกายภาพและทางเคมีดินด้วยวิธีทางสถิติ คุณสมบัติดินบริเวณท้ายเหมืองมีความแตกต่างอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ โดยพบว่า ความชื้นของดิน ไนโตรเจน และโพแทสเซียม มีค่าสูงกว่าพื้นที่อื่น ส่วนค่าความเป็นกรดด่างนั้นมีค่าเป็นกลาง ในขณะที่อีกสองพื้นที่มีค่าเป็นด่างเล็กน้อยถึงปานกลาง สอดคล้องกับที่พบว่าบริเวณท้ายเหมืองมีความหลากหลายของชนิดพันธุ์พืชสูงกว่าพื้นที่อื่น ผลการสำรวจทัศนคติของประชาชนในการเข้ามามีส่วนร่วม ในการจัดการพื้นที่ป่าชายหาดเพื่อหาแนวทางการจัดการอย่างเหมาะสมกับสถานภาพป่าชายหาดในแต่ละพื้นที่นั้นๆ พบว่า บริเวณบ้านน้ำเค็มและเขาหลักซึ่งเป็นบริเวณที่มีการเปลี่ยนแปลงพื้นที่ป่าชายหาดค่อนข้างมาก ควรมีการกำหนดเขตการใช้ประโยชน์ที่ดิน และการให้ความรู้ความเข้าใจแก่ชุมชนเกี่ยวกับหน้าที่และคุณค่าของระบบนิเวศป่าชายหาดเป็นสำคัญ