การจัดการความรู้เพื้อฟื้นฟูชุมชนและรับมือกับภัยพิบัติ : กรณีศึกษา บ้านน้ำเค็ม จังหวัดพังงา

Abstract

วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อศึกษาการเรียนรู้ การจัดการความรู้และการจัดการตนเองเพื่อฟื้นฟูชุมชนและรับมือกับภัยพิบัติสึนามิที่บ้านน้ำเค็ม จังหวัดพังงา ใน 3 ระยะเวลาคือ 1. ช่วงฉุกเฉิน 2. ช่วงฟื้นฟู 3. ช่วงเตรียมความพร้อม และวิเคราะห์ปัจจัยที่มีผลต่อการเรียนรู้และการจัดการความรู้เพื่อรับมือภัยพิบัติสึนามิของผู้ประสบภัยสึนามิที่บ้านน้ำเค็ม จังหวัดพังงา ใน 3 ช่วงเวลา โดยใช้ระเบียบวิธีวิจัยเชิงคุณภาพในการเก็บข้อมูลคือ การทบทวนเอกสาร การสัมภาษณ์เชิงลึก การสนทนากลุ่ม การสังเกตแบบมีส่วนร่วม ผลการศึกษาพบว่า แกนนำและผู้ประสบภัยสึนามิบ้านน้ำเค็มมีจุดเริ่มต้นของการเรียนรู้และการจัดการความรู้เพื่อรับมือกับภัยพิบัติสึนามิในท่ามกลางสถานการณ์ภัยพิบัติช่วงฉุกเฉิน โดยมีนักพัฒนาเอกชนเป็นผู้มีบทบาทหลักในการช่วยเหลือด้านการจัดระบบชาวบ้าน เกิดการเรียนรู้ร่วมกันในสถานการณ์จริง โดยใช้กระบวนการกลุ่มและการประชุมเพื่อจัดการความรู้ร่วมกันนำไปสู่การจัดการตนเองในช่วงนี้คือ 1. เกิดการจัดการระบบหัวหน้าแถว หัวหน้าโซน เป็นการดูแลกันเองของผู้ประสบภัยสึนามิภายในศูนย์พักชั่วคราวบางม่วง 2. เกิดพื้นที่ในการแลกเปลี่ยนเรียนรู้ระหว่างผู้ประสบภัยสึนามิในรูปแบบของ "สภากาแฟ" และพัฒนามาเป็น "ศูนย์ประสานงานชุมชนบ้านน้ำเค็ม" และ "ธนาคารชุมชนบ้านน้ำเค็ม" ซึ่งมีบทบาทหลักในการเป็นศูนย์กลางประสานความช่วยเหลือให้กับผู้ประสบภัยสึนามิบ้านน้ำเค็มในช่วงฟื้นฟูและช่วงเตรียมความพร้อมปัจจัยที่มีผลต่อการเรียนรู้และการจัดการความรู้ของผู้ประสบภัยสึนามิในช่วงฉุกเฉินคือ 1. ความพยายามรวมตัวกันเพื่อแก้ปัญหาหลังสถานการณ์ภัยพิบัติสึนามิ เช่น ความช่วยเหลือจากภาครัฐที่ล่าช้าไม่ทันท่วงทีและความช่วยเหลือที่ไม่เท่าเทียมกัน 2. ความเห็นอกเห็นใจในเพื่อนร่วมชุมชนเนื่องจากต้องเผชิญความเดือดร้อนเหมือนๆ กัน 3. การสนับสนุนการทำงานจากนักพัฒนาเอกชน 4. ความร่วมมือจากองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5. ผู้นำชุมชนมีความเข้มแข็งและกระตุ้นให้เกิดการรวมตัวได้ ช่วงฟื้นฟู 1. การที่ผู้ประสบภัยสามารถรวมกลุ่มแก้ปัญหาและจัดการตนเองในเรื่องต่างๆ ได้ ทำให้ผู้ประสบภัยกลายเป็นศูนย์กลางของความช่วยเหลือและมีการเรียนรู้และจัดการความรู้ที่ต่อเนื่อง ช่วงเตรียมความพร้อม 1. สถานการณ์แผ่นดินไหวในทะเลที่มีอย่างต่อเนื่องทำให้บ้านน้ำเค็มยังคงเป็นชุมชนที่เสี่ยงต่อการได้รับภัยพิบัติสึนามิ 2. การช่วยเหลือที่ต่อเนื่องขององค์กรพัฒนาเอกชน 3. นโยบายจากภาครัฐ 4. ผู้นำสามารถขยายผลการทำงานในระดับเครือข่าย 5. ศูนย์ประสานงานชุมชนที่เกิดขึ้นมีกลไกการจัดการความรู้ที่ชัดเจนและ 6. การได้รับการยอมรับทางสังคมให้เป็นชุมชนต้นแบบด้านการรับมือกับภัยพิบัติ ปัจจัยทั้ง 3 ช่วงนี้ทำให้ชุมชนบ้านน้ำเค็มเป็นชุมชนที่สามารถจัดการความรู้เพื่อรับมือกับความเสี่ยงต่อการได้รับภัยพิบัติสึนามิได้