การพัฒนารูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน: การประยุกต์ใช้กระบวนการเอไอซี

Abstract

การวิจัยในครั้งนี้มีวัตถุประสงค์คือ 1) เพื่อพัฒนารูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานโดยการประยุกต์ใช้กระบวนการเอไอซี 2) เพื่อวิเคราะห์เปรียบเทียบรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานระหว่างสถานศึกษาที่อยู่ในเขตเมืองและนอกเขตเมือง และ 3) เพื่อตรวจสอบรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน การวิจัยครั้งนี้ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพ โดยมีกรณีศึกษาเป็นสถานศึกษาขั้นพื้นฐานที่ตั้งอยู่ในเขตเมืองและนอกเขตเมือง อย่างละ 1 โรงเรียน รวม 2 โรงเรียน กลุ่มผู้ให้ข้อมูลประกอบด้วยกลุ่มผู้บริหาร ครูผู้สอน ครูภูมิปัญญาท้องถิ่น นักเรียน คณะกรรมการสถานศึกษา ผู้นำชุมชน และผู้ปกครอง จำนวน 62 คน สำหรับให้ข้อมูลในการสัมภาษณ์ และตัวแทนโรงเรียน ตัวแทนชุมชน จำนวน 60 คน สำหรับประชุมเชิงปฏิบัติการตามกระบวนการเอไอซี และกลุ่มนักวิชาการ 2 คน กลุ่มผู้บริหาร 4 คน กลุ่มครู 4 คน กลุ่มศึกษานิเทศก์ 4 คน และตัวแทนจากชุมชน 8 คน รวม 22 คน สำหรับพิจารณาความเหมาะสมและความเป็นไปได้ของรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชน เก็บรวบรวมข้อมูลโดยการศึกษาเอกสาร สังเกต สัมภาษณ์ จัดประชุมเชิงปฏิบัติการตามกระบวนการเอไอซีและตรวจสอบรูปแบบโดยใช้แบบประเมินความเหมาะสมและความเป็นไปได้ในการนำรูปแบบไปใช้ วิเคราะห์ข้อมูลโดยการวิเคราะห์เนื้อหา วิเคราะห์เปรียบเทียบข้อมูล สร้างข้อสรุปแบบอุปนัย และวิเคราะห์ค่าเฉลี่ย ส่วนเบี่ยงเบนมาตรฐานของความเหมาะสมและความเป็นไปได้ในการนำรูปแบบไปใช้ ผลการวิจัยสรุปได้ดังนี้ 1) รูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่พัฒนาขึ้น ประกอบด้วย 3 องค์ประกอบ คือ องค์ประกอบที่ 1 ความเป็นมาและวัตถุประสงค์ของรูปแบบ ขั้นตอนเหมือนกัน แต่วิธีดำเนินการในแต่ละขั้นตอนมีความแตกต่างกันบ้างเล็กน้อยตามบริบทของโรงเรียน องค์ประกอบที่ 2 กระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนและวิธีดำเนินการ องค์ประกอบที่ 3 เงื่อนไขความสำเร็จและแนวทางการนำรูปแบบไปใช้ โดยกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนประกอบด้วย 8 ขั้นตอน คือ การมีส่วนร่วมในการปรับแนวคิด การมีส่วนร่วมในการสร้างจิตอาสา การมีส่วนร่วมในการสำรวจภูมิปัญญา การมีส่วนร่วมในการหาแนวทางวางแผนงาน การมีส่วนร่วมในการดำเนินการอย่างสร้างสรรค์ การมีส่วนร่วมในการมุ่งมั่นติดตามประเมินผล การมีส่วนร่วมในการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ และการมีส่วนร่วมในการแบ่งปันผลประโยชน์ 2) ผลการวิเคราะห์เปรียบเทียบรูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐานระหว่างโรงเรียนที่อยู่ในเขตเมืองและนอกเขตเมือง พบว่า ทั้งสองกรณีศึกษามีลักษณะกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนคล้ายคลึงกัน โดยมีกระบวนการมีส่วนร่วมของชุมชนที่สำคัญ 8 3) รูปแบบการมีส่วนร่วมของชุมชนในการนำภูมิปัญญาท้องถิ่นมาใช้จัดการศึกษาตามปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงในสถานศึกษาขั้นพื้นฐาน ที่พัฒนาขึ้นมีความเหมาะสมในการนำไปใช้อยู่ในระดับมาก โดยมีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 4.19 มีความเป็นไปได้ในการปฏิบัติอยู่ในระดับมาก โดยมีค่าเฉลี่ยเท่ากับ 3.98 โดยด้านที่มีความเหมาะสมมากที่สุดคือ การมีส่วนร่วมในการสำรวจภูมิปัญญา รองลงมาคือ การมีส่วนร่วมในการดำเนินการอย่างสร้างสรรค์ และการมีส่วนร่วมในการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์ ซึ่งมีค่าเฉลี่ยความเหมาะสมเท่ากัน โดยมีค่าเฉลี่ยของความเหมาะสมเท่ากับ 4.36 และ 4.23 ตามลำดับ ด้านที่มีความเป็นไปได้มากที่สุดคือ การมีส่วนร่วมในการสำรวจภูมิปัญญา รองลงมาคือ การมีส่วนร่วมในการเผยแพร่ประชาสัมพันธ์และการมีส่วนร่วมในการหาแนวทางวางแผนงาน ตามลำดับ โดยมีค่าเฉลี่ยของความเป็นไปได้เท่ากับ 4.27, 4.18 และ 4.09 ตามลำดับ