กลมเงาะ : กรณีศึกษาด้านนาฏยศิลป์ บริบททางจริยธรรมและคุณธรรม

Abstract

ศึกษาการรำหน้าพาทย์เพลงกลมของตัวละครเงาะ ในการแสดงละครนอกเรื่องสังข์ทอง พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย รัชกาลที่ 2 ในรูปแบบกระบวนท่ารำของครูทั้ง 2 ท่าน ได้แก่ คุณครูลมุล ยมะคุปต์ และท่านผู้หญิงแผ้ว สนิทวงศ์เสนี ซึ่งผู้วิจัยได้ศึกษาข้อมูลจากเอกสารทางวิชาการที่เกี่ยวข้อง สัมภาษณ์ผู้ทรงคุณวุฒิที่ผู้มีประสบการณ์ในการแสดง และผู้ที่ได้รับการถ่ายทอดโดยตรงจากครูทั้ง 2 ท่าน ผลการวิจัยพบว่า กระบวนท่ารำเพลงหน้าพาทย์กลมเงาะ เป็นกระบวนท่ารำที่ได้รับการสืบทอดโดยปรากฏในการแสดงละครนอกเรื่องสังข์ทอง ตั้งแต่รัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย กระบวนท่ารำนั้นจะเป็นท่ารำพิเศษเฉพาะตัวที่แตกต่างจากตัวละครอื่น ซึ่งใช้ในความหมายของการเดินทางไกล หรือเหาะเหินเดินอากาศของตัวละครเงาะ ในการแสดงละครนอกเรื่องสังข์ทอง ตอน หนีนางพันธุรัตน์ และตอนหาปลา ถือเป็นการรำอวดฝีมือในการแสดง และการใช้อาวุธของผู้แสดงในทางของนาฏยศิลป์ไทย ด้านการสืบทอดท่ารำนั้น ครูผู้ถ่ายทอดท่ารำจะคัดเลือกผู้ที่มีความเหมาะสม ซึ่งจะได้รับการถ่ายทอดตามกฎเกณฑ์ของจารีตที่ยึดถือสืบต่อกันมา ปัจจุบันมีผู้ที่ได้รับการถ่ายทอดท่ารำ เพลงหน้าพาทย์กลมเงาะมีเพียงไม่กี่ท่านในวงการนาฏยศิลป์ไทย องค์ประกอบในการแสดง ได้แก่ บทละครในการแสดง เครื่องแต่งกาย อาวุธที่ใช้ในการแสดง และดนตรีประกอบการแสดง กระบวนท่ารำเป็นกระบวนท่าที่มีองค์ประกอบของตัวละครหลายตัวละครผนวกรวมเข้าด้วยกัน ได้แก่ ตัวพระ ตัวยักษ์ และตัวลิง ผู้ที่ได้รับการถ่ายทอดกระบวนท่ารำ จึงเปรียบเสมือนผู้ที่ต้องฝึกฝนท่ารำของตัวละครทั้ง 3 ตัวละครไปในคราวเดียวกัน โดยต้องใช้พละกำลังในการฝึกอย่างมาก อีกทั้งยังต้องแยกแยะกิริยากระบวนท่ารำที่หนักเบา นิ่มนวล แข็งแรงและหลุกหลิกว่องไว ให้สมบูรณ์สวยงาม ในกระบวนท่ารำสามารถตัดทอนให้มีความเหมาะสมกับการแสดง ซึ่งมีข้ออันควรคำนึงถึงในปัจจุบันคือ 1. ระยะเวลาของการแสดง 2. รูปแบบการแสดงในปัจจุบัน ผู้แสดงต้องยึดจังหวะหน้าทับ ไม้กลอง เป็นหลักในการรำ เพื่อให้มีความสอดคล้องระหว่างดนตรีและผู้รำ วรรณกรรมเรื่องสังข์ทองนั้น ยังได้ปรากฏในคัมภีร์ปัญญาสชาดก เรียกว่า สุวัณณสังขชาดก อันเป็นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา อีกทั้งตัวละครเงาะยังได้แฝงบริบททางจริยธรรมและคุณธรรมคือ ให้มองถึงแก่นแท้ของมนุษย์ว่า ไม่ควรมองคนแค่รูปลักษณ์ภายนอกควรมองถึงจิตใจอันงดงามของคนผู้นั้น กระบวนท่ารำกลมเงาะเป็นกระบวนท่ารำที่สำคัญ ครูผู้ถ่ายทอดท่ารำจะคัดสรรผู้ที่มีคุณธรรม ความประพฤติดีและมีฝีมือ เพื่อรับการถ่ายทอดท่ารำ จึงเป็นเพลงหน้าพาทย์ที่ควรค่าแก่การอนุรักษ์และสืบทอดต่อไป