บทบาทของวุฒิสภาในการควบคุมฝ่ายบริหารตามรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย

Abstract

ตลอดจนปัจจัยหลักอันเป็นข้อจำกัดบทบาทของวุฒิสภาในการควบคุมฝ่ายบริหาร วิทยานิพนธ์ฉบับนี้ได้นำผลงานของวุฒิสภาแต่ละชุด (ยกเว้นวุฒิสภาชุดที่ 7 ตามรัฐธรรมนูญฉบับปัจจุบัน) ที่ได้แสดงบทบาทในการควบคุมฝ่ายบริหารมาศึกษาวิเคราะห์ ซึ่งพบว่า บทบาทของวุฒิสภาในการควบคุมฝ่ายบริหารส่วนใหญ่มีประสิทธิผลน้อย และไม่เป็นไปตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญที่ให้อำนาจหน้าที่ไว้และแม้ว่ารัฐธรรมนูญจะให้วุฒิสภามีอำนาจหน้าที่ในการควบคุมฝ่ายบริหารได้มากหรือน้อย ก็ไม่ได้ทำให้บทบาทของวุฒิสภาดังกล่าวเปลี่ยนแปลงไป ทั้งนี้เพราะส่วนใหญ่รัฐธรรมนูญจะกำหนดให้นายกรัฐมนตรีซึ่งเป็นหัวหน้าฝ่ายบริหารเป็นผู้เสนอชื่อแต่งตั้งสมาชิกวุฒิสภา ทำให้สมาชิกวุฒิสภาที่ได้รับการแต่งตั้งมีความผูกพันอันดีกับฝ่ายบริหารที่แต่งตั้งตนมาจนไม่กล้าแสดงบทบาทในการควบคุม โดยเฉพาะสมาชิกวุฒิสภาที่เป็นข้าราชการประจำซึ่งได้รับการแต่งตั้งเข้ามาเป็นจำนวนมาก ยิ่งทำให้บทบาทของวุฒิสภาในการควบคุมฝ่ายบริหารเกิดขึ้นน้อย เพราะข้าราชการประจำย่อมไม่กล้าแสดงบทบาทในการควบคุมนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีซึ่งเป็นผู้บังคับบัญชาของตนได้ นอกจากนี้ หาพิจารณาข้อจำกัดอื่น ๆ เช่น คุณสมบัติ สมัยการประชุม ตลอดจนขั้นตอนและกระบวนการควบคุมฝ่ายบริหารในมาตรการต่าง ๆ ประกอบแล้ว ย่อมทำให้บทบาทของวุฒิสภาดังกล่าวไม่อาจเป็นไปตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญได้ รัฐธรรมนูญไทยกำหนดให้วุฒิสภามีอำนาจหน้าที่หลักสองประการใหญ่ ๆ คือ อำนาจหน้าที่ในทางนิติบัญญัติและในการควบคุมฝ่ายบริหาร วิทยานิพนธ์ฉบับนี้มุ่งศึกษาเฉพาะอำนาจหน้าที่และบทบาทของวุฒิสภาในการควบคุมฝ่ายบริหาร อันได้แก่ การเปิดอภิปรายทั่วไป การตั้งกระทู้ถาม การตั้งคณะกรรมาธิการ และการควบคุมการใช้จ่ายเงิน โดยได้ย้อนไปศึกษาถึงแนวความคิดทั่วไป โครงสร้างที่มา อำนาจหน้าที่และลักษณะทั่วไปของวุฒิสภาตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญไทยทุกฉบับที่ได้กำหนดให้มีสองสภา คือ รัฐธรรมนูญฉบับปี พ.ศ.2489, 2492, 2511, 2517, 2512 และฉบับปัจจุบัน พ.ศ.2534 ในการศึกษาครั้งนี้มุ่งวิเคราะห์ถึงบทบาทในการควบคุมฝ่ายบริหารของวุฒิสภาแต่ละชุดว่า มีประสิทธิภาพและประสิทธิผลหรือเป็นไปตามเจตนารมณ์ของรัฐธรรมนูญที่ให้อำนาจหน้าที่ไว้มากน้อยแค่ไหนเพียงใด