ผลกระทบจากการคงอยู่ของชุมชนต่อพื้นที่ป่าอนุรักษ์โดยรอบ : กรณีศึกษาอุทยานแห่งชาติภูเก้า-ภูพานคำ

Abstract

อุทยานแห่งชาติภูเก้า-ภูพานคำ จังหวัดหนองบัวลำภูเป็นพื้นที่ที่ประสบปัญหาการบุกรุกทำลายทรัพยากรป่าไม้และการขยายตัวของชุมชนอย่างต่อเนื่องตลอดระยะเวลายี่สิบปีที่ผ่านมา แม้จะเป็นพื้นที่อนุรักษ์แต่ผลกระทบจากกิจกรรมของมนุษย์ที่ขยายตัวอย่างรวดเร็วในชุมชน เช่น การเก็บเกี่ยวพืชสมุนไพร การเลี้ยงสัตว์ และไฟป่าก่อให้เกิดเกิดการเปลี่ยนแปลงสมดุลของสิ่งแวดล้อมโดยเฉพาะอย่างยิ่งทรัพยากรป่าไม้และทรัพยากรน้ำ การศึกษานี้ได้ทำการประเมินผลกระทบจากกิจกรรมของมนุษย์ที่ตั้งถิ่นฐานในเขตพื้นที่ป่าอนุรักษ์ โดยการศึกษาการเปลี่ยนแปลงของป่าไม้ขนาด 2,500 ตารางเมตร จำนวน 12 แปลง ตามระยะทางในแนวราบจากแนวเขตกันออกระหว่างพื้นที่ชุมชนและป่าอนุรักษ์ การศึกษาพบว่าพื้นทีศึกษามีความหลากหลายของพรรณไม้สูง ค่าความเด่นของพรรณไม้มีความแตกต่างอย่างไม่มีนัยสำคัญทางสถิติ อย่างไรก็ตาม ความหลากหลายของพรรณไม้มีค่าเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติตามระยะห่างจากชุมชน และพบว่าจำนวนไม้หนุ่มขนาดเล็กมีน้อยกว่าจำนวนไม้ใหญ่ในบริเวณใกล้แนวเขตชุมชน และมีจำนวนเพิ่มขึ้นเรื่อยๆ ตามระยะทางห่างออกไป แม้ภาพรวมในปัจจุบันของป่าในพื้นที่ศึกษาจะแสดงถึงสภาพที่สมบูรณ์ของพรรณไม้ยืนต้นขนาดใหญ่ แต่สถานภาพของการสืบต่อพันธุ์ตามธรรมชาติในพื้นที่บริเวณใกล้ชุมชนมีแนวโน้มลดลง เนื่องจากการสูญเสียไม้หนุ่มขนาดเล็กและกล้าไม้ จากการศึกษาเชื่อมโยงระหว่างกิจกรรมของสมาชิกในชุมชนและคุณภาพน้ำพบว่า ปัจจัยสำคัญที่มีอิทธิพลต่อคุณภาพน้ำ ได้แก่ (1) ผลจากกิจกรรมการเกษตร เช่น การไถเปิดหน้าดิน สารกำจัดศัตรูพืช ปุ๋ยเคมี (2) ของเสียจากกิจกรรมของชุมชน เช่น การชะล้างสิ่งปฏิกูลและมูลสัตว์เลี้ยงในฟาร์ม (3) การขาดแคลนระบบสาธารณูปโภคที่เหมาะสม โดยพบว่า 100% ของครัวเรือนมีการกำจัดสิ่งปฏิกูลจากในครัวเรือนโดยขาดกระบวนการที่ถูกต้อง