การจัดการการเปลี่ยนแปลงภูมิทัศน์วัฒนธรรม :กรณีศึกษา ชุมชนเกาะศาลเจ้า เขตตลิ่งชัน กรุงเทพมหานคร

Abstract

ภูมิทัศน์วัฒนธรรม (Cultural Landscape) เป็นพื้นที่ที่แสดงถึงความสัมพันธ์อย่างแนบแน่น โดยประสานการทำงานร่วมกันระหว่างมนุษย์และสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ ซึ่งปรากฏในรูปของการดำเนินชีวิตที่แสดงถึงอัตลักษณ์เฉพาะถิ่น ที่มีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา “ชุมชนเกาะศาลเจ้า” เป็นหนึ่งในพื้นที่ภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนชาวสวนยกร่องฝั่งธนบุรีที่ยังคงเหลืออยู่ จากการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นจากปัจจัยด้านต่าง ๆ ชุมชนดั้งเดิมจำนวนมากไม่สามารถรักษาวิถีชีวิตและพื้นที่ของตนเองไว้ได้ อย่างไรก็ตาม ชุมชนจำนวนหนึ่ง ที่รวมถึงชุมชนเกาะศาลเจ้า มีความพยายามในการที่จะจัดการกับความเปลี่ยนแปลง ปรับตัวและแสวงหาอากาสใหม่ ๆ ตลอดจนแก้ไขปัญหา อันเกิดจากการสูญหายของพื้นที่เกษตรกรรมและถูกแทนที่ด้วยพื้นที่เมือง วิทยานิพนธ์นี้มีเป้าหมายเพื่อศึกษาพัฒนาการภูมิทัศน์วัฒนธรรมของชุมชนเกาะศาลเจ้า และความสัมพันธ์กับความสามารถในการปรับตัวของชุมชน โดยการศึกษาจะมีการพิจารณาเรื่องการรวมกลุ่มทางสังคม และความร่วมมือกันระหว่างกลุ่มต่าง ๆ วิธีวิจัยประกอบด้วย การลงพื้นที่ศึกษา การสัมภาษณ์สมาชิกในชุมชนในเชิงลึกแบบกึ่งมีโครงสร้าง นอกจากนี้ กระบวนการศึกษายังประกอบด้วยการสืบค้นข้อมูลที่เกี่ยวข้อง การจัดทำแผนที่ และการถ่ายภาพถ่ายทางอากาศ การวิจัยพบว่า ปัจจัยที่ช่วยให้ชุมชนยังสามารถดำรงวิถีชีวิตอยู่ได้ ภายใต้แรงกดดันจากการเปลี่ยนแปลงของเมืองประกอบด้วย ความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มเครือญาติ และการเป็นเพื่อนบ้านที่ใกล้ชิด การมีผู้นำชุมชนที่ดี การรวมกลุ่มองค์กรชุมชน และการสร้างข้อตกลงภายในชุมชนเพื่อจัดการทรัพยากรในท้องถิ่นอย่างเหมาะสม เพื่อให้เกิดความเข้าใจว่าการปรับตัวของชุมชนส่งเสริมความสามารถในการจัดการภูมิทัศน์วัฒนธรรมอย่างไร การวิจัยได้จำแนกกลุ่มผู้อยู่อาศัยออกเป็น 5 กลุ่ม ตามลักษณะของระบบนิเวศ และทุนทางกายภาพ สังคมและเศรษฐกิจ สามารถสรุปได้ว่ากลุ่มต่าง ๆ แสดงให้เห็นถึงแนวทางที่แตกต่างกันในการเชื่อมโยงความสัมพันธ์ทางสังคมเพื่อแลกเปลี่ยนทรัพยากร และสร้างกิจกรรมต่าง ๆ ตามการปรับตัวของชุมชน ผลของการปรับตัวและความยืดหยุ่นของชุมชนต่อการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นนี้ช่วยให้ชุมชนสามารถแก้ไขปัญหาความเสื่อมโทรมทางกายภาพ และชะลอปัจจัยที่ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงทางเศรษฐกิจ สังคม และกายภาพได้