จิตว่างในทัศนะของท่านพุทธทาส

Abstract

จิตว่างตามทัศนะของท่านพุทธทาสหมายถึงสภาวะจิตที่ละจากการยึดมั่นถือมั่น ในตัวตนของตน จิตจะมีสภาวธรรมอันว่างจากกิเลสทั้งปวง มีสติ-ปัญญาเต็มเปี่ยมสามารถ หยั่งรู้ความจริงว่า โลกและสิ่งทั้งปวงล้วนมีธรรมชาติเป็นความว่าง ไม่อาจยึดมั่นถือมั่นเป็นตัวตนไล้เลย แนวคิดจิตว่าง วางอยู่บนฐานความเชื่อว่า จิตโดยพื้นฐานเป็นประภัสสร และเป็นศักยภาพของทุกคนในการบรรลุมรรคผล-นิพพาน กล่าวได้ว่า ทุกคนมีโอกาสบรรลุ ธรรมได้แม้ในชาตินี้ หากมีปัจจัยถึงพร้อม ในอีกแง่หนึ่งแนวคิดจิตว่างสะท้อนความพยายามที่จะตีความและประยุกต์ใช้หลักพุทธธรรมให้เป็นประโยชน์เกื้อหนุนต่อการดำเนินชีวิตแม้กับวิถีอย่างปุถุชน หากแต่การนำเสนอและชี้แนะกลวิธีการพลิกผันการทำงานให้ เป็นการปฏิบัติธรรมอย่างที่สุดในคราวเดียวกันนั้น ไม่เป็นที่ยอมรับของฝ่ายเถรวาทกระแสหลัก เพราะมีความเชื่อต่างไปว่านั้น แต่ละคนจะมีศักยภาพในการบรรลุธรรมไม่เท่ากัน ขึ้นกับบารมีที่สั่งสมข้ามภพข้ามชาติกันมา ทั้งจิตไม่อาจบำเพ็ญวิปัสสนาไปพร้อม ๆ กับการ ทำงานหรือกิจอื่นใดซ้ำซ้อนได้ จิตว่างสำหรับผู้ยังไม่บรรลุมรรคผลจึงเป็นไปไม่ได้ อย่างไรก็ตามผู้วิจัยมีความเห็นว่า การปฏิบัติอย่างแนวคิดจิตว่างนั้น แม้เพียงสามารถ บรรเทาทุกข์ลงได้บางส่วนบางขณะเวลาก็เป็นประโยชน์ยิ่งแล้ว โดยเฉพาะอย่างยิ่งเมื่อท่านพุทธทาสมุ่งเสนอแนวปฏิบัติให้อยู่ในวิสัยของปุถุชนด้วยแล้ว ย่อมเท่ากับเป็นการสนอง ตอบต่อพระพุทธประสงค์ได้เป็นอย่างดีที่ต้องการให้พุทธธรรมยังประโยชน์เกื้อหนุนต่อพหูชน