พุทธศาสนากับพระมหากษัตริย์ไทย พ.ศ. 2310-2394

Abstract

วิทยานิพนธ์เรื่องนี้วิเคราะห์และอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างพุทธศาสนากับพระมหากษัตริย์ไทยในการสร้างเสริมพระราชอำนาจ พระบรมเดชาบารมี และความชอบธรรมเพื่อส่งเสริมอำนาจการปกครอง โดยศึกษาตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระเจ้าตากสินจนสิ้นสุดรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว อันเป็นระยะเวลาที่สังคมไทยกำลังเปลี่ยนผ่านจากสังคมแบบจารีตเดิมที่สืบทอดต่อมาจากสมัยอยุธยาตอนปลายและได้เริ่มเข้าสู่ยุคสมัยที่รับอิทธิพลจากตะวันตกซึ่งกำลังแผ่เข้าสู่สยาม จากการศึกษาพบว่าแม้ในสมัยธนบุรีและรัตนโกสินทร์ตอนต้นพระมหากษัตริย์ไทยจะทรงสร้างบ้านเมืองโดยใช้แบบแผนสังคมในสมัยอยุธยาตอนปลายเป็นต้นแบบ แต่ด้วยบริบททางการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมที่เปลี่ยนแปลงไปทำให้พระมหากษัตริย์ในแต่ละรัชกาลทรงเลือกเน้นกรอบคิดทางพระพุทธศาสนาเพื่อทรงใช้ในการเชิดชูพระราชอำนาจ พระบรมเดชาบารมี และสร้างความชอบธรรมในการปกครองที่แตกต่างกันตามปัจจัยทางการเมือง เศรษฐกิจและสังคมในแต่ละรัชกาล โดยในรัชสมัยสมเด็จพระเจ้าตากสินทรงแสดงพระองค์เป็นผู้นำทางศาสนาเทียบเคียงกับการเป็นพระพุทธเจ้าบนโลกมนุษย์ผ่านการสร้างบารมีเฉพาะพระองค์ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกทรงแสดงพระราชฐานะผู้ทรงอุปถัมภ์สูงสุดของพระรัตนตรัยซึ่งทรงสถาปนาขึ้นใหม่ในรัชสมัย รวมทั้งทรงสร้างระเบียบเพื่อควบคุมพระสงฆ์บุคลากรทางพุทธศาสนาให้อยู่ในมาตรฐานของรัฐ พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยทรงประกอบพระราชกรณียกิจเพื่อยกพระราชฐานะและพระบารมีให้โดดเด่นเหนือกว่าพระมหากษัตริย์ชาวพุทธอื่นใดในภูมิภาค ส่วนพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสร้างพระพุทธรูป วัดรวมทั้งพุทธสัญลักษณ์ที่มีความพิเศษทั้งในเชิงปริมาณและขนาด เพื่อสร้างความชอบธรรมจากปัญหาพระชาติกำเนิดที่บั่นทอนพระบรมเดชาบารมี